Retallos do Tártaro

Ás veces óese o comentario de que a cultura antiga e tradicional galega se está a perder, e pensas nos labores tradicionais e nos tempos de antes, e que é inevitable porque as cousas cambian e a vida de agora non é a mesma cá de antes. Pero realmente non se pensa en todo o que mudan as cousas, como se vai perdendo, sobre todo, o imaxinario popular, as crenzas, as certezas que tiñan sobre o seu mundo os nosos avós e como só nos quedan retallos dunha cultura inmaterial. Non es consciente ata que o ves cos teus propios ollos, xa di o refrán, aínda que pareza un pouco forzado: ninguén escarmente en cabeza allea. A min pasoume moitas veces porque me intereso por estas cousas que lle chaman "dos vellos". Cando lía cousas sobre as mouras e lle preguntaba ós meus pais ou a algún veciño dos máis vellos do lugar, sempre había alguén que dicía: "Ai si, tíñalle oído a miña avoa falar diso...", "Boh, iso son contos de vellos... que contaban antes...", "Iso son parvadas dos vellos de antes....", etc., pero sempre hai alguén que oíra algo, eses retallos que van quedando inconexos e sen explicación.
Esta vez pasoume co Apalpador ou Pandigueiro, case ninguén sabe que é iso, óese falar dese tal Apalpador e do que representa e a xente vai facendo memoria, cando dis que é un carboeiro que na noite do día 31 de decembro trae castañas para os rapaces, que é unha tradición da montaña luguesa e ourensá, de repente aparece alguén que di: "Ai iso do carboeiro tiña oído eu algo cando era pequeno... era un méndigo que lle traía carbón ós rapaces...". Parece que se albisca aí algún outro retallo perdido da nosa cultura, hai alguén a quen lle soa algo dun carboeiro que trae algo polo Nadal... Vaia, pois xa é algo, se cadra hai máis do que parecía.
E a propósito do Apalpador eu tamén quixen saber máis da tradición e das orixes do carboeiro e tentei buscar as raíces da personaxe mítica, e polo que puiden ver é un xigante que sen dúbida está emparentado con outros carboeiros coma o Olentzero vasco. Pero realmente o que máis me sorprendeu é que, duns xigantes a outros, topeime con Tartalo, outro xigante da tradición vasca. Este tal Tartalo é un olláparo ou ciclope, como xa dixen da tradición vasca, pero que seica está relacionado cos ciclopes da tradición helénica. Este xigante dun ollo só, na tradición vasca é un monstro perverso que guinda rochas duns montes a outros, come nenos e ás veces tamén persoas grandes. O pobo vasco continúa a contar historias desta personaxe terrorífica, coma a dos dous irmáns que se viron sorprendidos por Tartalo nunha gruta á que se foran abrigar durante unha tormenta. E sorprendinme ó toparme co tal Tartalo porque eu tamén oín de sempre falar dun tal Tártaro. Dende que teño memoria sempre oín falar dun tal Tártaro que non se sabe que é, se preguntas ninguén che sabe dicir exactamente que tipo de ser é ese tal Tártaro. Sempre hai alguén que se aventura a dicir que se será o home do saco, o paxaro da morte ou algún deses "seres" que saen de noite cos que se asusta os rapaces.  O único que se ten claro é que sae de noite, pódese oír con toda a naturalidade do mundo: "Andas sempre de noite coma o Tártaro...", "Ti non aprendes, saes sempre á noite coma o Tártaro...", así é como nos berregaban ós que tiñamos o costume ou o vicio de saír á noitiña ou á boca da noite para facer o que non fixeramos durante o día.
Se cadra, e moi posiblemente eu quero ver máis do que hai, pero cando me encontrei con Tartalo (coas variantes Torto e Tártaro) vin o ceo aberto para esclarecer un dos enigmas que me leva dando voltas na cabeza dende hai ben tempo. Eu quero pensar que é outro deses retallos da nosa cultura que esmorece, que quedou aí na memoria da nosa xente, perdido sen a súa historia, sen a súa identidade, pero iso si, que anda de noite é seguro e que non é bo tamén.